7.9 VERKEERDE SAMENTREKKING VAN WOORDEN Copy

Bij samentrekking worden woorden weggelaten om herhaling te voorkomen:

De directeur had een besluit genomen en de directeur maakte dat meteen bekend.
De directeur had een besluit genomen en […] maakte dat meteen bekend.

Zouden we woorden niet samentrekken, dan zouden veel zinnen omslachtig worden. Maar dit betekent niet dat je zo maar alle gelijke woorden mag weglaten. Voor samentrekking gelden bepaalde voorwaarden. Deze zijn als volgt:

1. De samengetrokken woorden moeten dezelfde vorm hebben:
* Zij kan dat niet gedaan hebben en zou dat ook nooit […].
Zij kan dat niet gedaan hebben en zou dat ook nooit doen.

In de eerste zin is gedaan samengetrokken. Maar in het eerste deel van de zin gaat het om het voltooid deelwoord (gedaan) en in het tweede deel van de zin om het hele werkwoord (doen). Het betreft weliswaar hetzelfde werkwoord, maar ze verschillen van vorm. Dan mag je de woorden niet samentrekken.

2. De samengetrokken woorden moeten dezelfde betekenis hebben.
*Hij steekt een sigaret op en [...] van wal met zijn verhaal.
Hij steekt een sigaret op en steekt van wal met zijn verhaal.

In de zin met het sterretje is steekt samengetrokken. Maar beide werkwoorden hebben niet dezelfde betekenis. Daarom mag je ze niet samentrekken. Deze fout noemen we een ‘zeugma’.

3. De samengetrokken woorden moeten dezelfde plaats hebben ten opzichte van de persoonsvorm.
* Gisteren hebben wij u gebeld en proberen […] u nu per e-mail te bereiken.
Gisteren hebben wij u gebeld en wij proberen u nu per e-mail te bereiken.

In het eerste deel van de zin met het sterretje staat het onderwerp van de zin (wij) achter de persoonsvorm (hebben). In het tweede deel moet het onderwerp vóór de persoonsvorm staan, want de tijdsbepaling gisteren heeft alleen invloed op de woordvolgorde van het eerste deel en niet op die van het tweede deel (wij hebben). Je mag in deze zin het woord wij dus niet samentrekken, omdat beide woorden een andere plaats hebben ten opzichte van de persoonsvorm.

4. De samengetrokken woorden moeten dezelfde functie in de zin hebben.
*De directie heeft de maatregel aangekondigd en […] geldt per 1 januari.
De directie heeft de maatregel aangekondigd en deze geldt per 1 januari.

In de zin met het sterretje is de maatregel samengetrokken. Maar dit mag niet, omdat er een functieverschil is tussen beide woorden. In het eerste deel van de zin is de maatregel namelijk het lijdend voorwerp en in het tweede deel het onderwerp.